Wie durft te oordelen?

Vrijdagavond ging ik met een vriendin naar de voorstelling "Geheim" van Leoni Jansen in theater De Vest in Alkmaar. We waren er allebei behoorlijk van onder de indruk. Nu werkt mijn lief toevallig ook in een theater, De Meerse, in Hoofddorp. En als hij in het weekend theaterdienst heeft ga ik vaak met hem mee. Dus gisteravond zat ik opnieuw in het theater, bij "Geheim" van Leoni Jansen. Het is niet vaak dat ik de kans krijg om twee maal een voorstelling te zien, laat staat dat ik dat snel zou doen. Maar deze keer zei ik gelijk toen hij meldde dat het deze voorstelling was, dat ik dat graag samen met hem ging bekijken.

Eerst het verhaal. Leoni Jansen krijgt op 16 jarige leeftijd te horen dat haar vader in de oorlog 'fout' is geweest. Hij dacht dat de Duitsers een goed verhaal hadden, en is toen in Duitsland gaan werken. Uiteindelijk heeft hij dienst genomen bij het Duitse leger en heeft waarschijnlijk als enige Nederlander in het Afrika Korps van Rommel gevochten. Hij is krijgsgevangene geweest in de Verenigde Staten en na de oorlog veroordeeld wegens collaboratie. Zij en haar 13 jarige broer kregen te horen dat ze het nu wisten en er vervolgens NOOIT meer over mochten praten.

Vervolgens vertelt ze dat ze een moeizame relatie met haar vader heeft onderhouden. Dat hij erg joviaal en gastvrij kon zijn, maar haar ook tot aan de grond kon afmaken. Hij kon haar het gevoel geven dat ze een waardeloze dochter was, of de allerbeste, allerliefste, allerslimste. Haar vader is in 1999 overleden, en toen dat gebeurde was de relatie tussen haar vader en haar zo slecht dat ze er niets bij voelde. Ze hield niet meer van hem.

En dan, een aantal jaren later, ervaart ze tijdens een wandeltocht naar Santiago de Compostela, de aanwezigheid van haar vader. En dan weet ze ineens weer dat hij ook heel veel van haar heeft gehouden. En dat besluit ze om zijn voetsporen tijdens de oorlogsjaren na te speuren. En daar gaat dus de voorstelling over.

Wat ik heel knap vind van de manier waarop Jansen vertelt over haar vader is dat ze nergens een oordeel uitspreekt. Ze vertelt wel over hoe zij zich voelde, wat zijn gedrag met haar deed. Maar ze spreekt geen veroordeling over hem uit. Ze probeert ook niet te verklaren waarom hij zo was, zo 'afstoten en aantrekken'. Dat zou heel makkelijk zijn, om zijn gedrag van later te verklaren vanuit de kennis van zijn verschrikkelijke ervaringen in het Afrika Korps, in de Prisoner of War kampen in de V.S. of zijn gevangenschap in Veenhuizen. Dat doet ze niet. 

Wat Leoni wel doet in de voorstelling is de vraag stellen hoe wij als publiek nu naar haar kijken, als een zangeres met een foute vader? Of is ze nog steeds Leoni Jansen? Of is ze dapperder geworden nu ze dit verhaal in de openbaarheid heeft gebracht? En ze stelt zichzelf de vraag of zij in een oorlogssituatie aan de 'goede' kant zou staan. Het oordeel is in het licht van de geschiedenis veel makkelijker te vellen, dan wanneer je er midden in zit. 

Nu is mijn associatie met ons vak misschien wat ver gezocht, maar ik moest door de voorstelling van Leoni Jansen erg denken aan het essay van bibliotheek Maasland "Over bibliotheken en betrokkenheid". Waar het er om gaat dat de rol van bibliotheken is om mensen te leren de juiste vragen te stellen. Niet altijd op zoek naar antwoorden, naar zekerheden, naar oordelen... Maar met een open geest en een liefdevolle blik proberen om met elkaar een betere samenleving te maken.

Wat blijft is schoonheid van voorstellingen, van verhalen en van prachtige liederen. Wie kan, wil ik zeker aanraden om naar de voorstelling van Leoni Jansen te gaan, het boek te lezen of anders naar haar prachtige muziek te luisteren. 

Erna Winters