Verboden
Vijftig jaar na het schrijven van Leven en lot (1961), verscheen Leven en lot pas in een Nederlandse vertaling. Vier maanden nadat de joodse Grossman zijn manuscript had ingeleverd werd het boek in beslag genomen; het boek zou door zijn kritiek op het Stalin-regime een bedreiging zijn voor de Sovjetstaat. Een paar jaar later stierf Grossman als een gebroken man. "Ze hebben me gewurgd in mijn eigen portiek". Omdat er toch nog een copie aan een vriend was gegeven, verscheen het boek onder Gorbatsjov alsnog in 1989 in Rusland.
Panorama
Viktor Strum, en zijn gezin, vrienden en verwanten, vormen de kern vandit breed uitwaaierende boek. Centraal staat ook de slag om Stalingrad tegen de Duitsers. Aan de hand van de personen voelen we hoe het is in de Russische bunkers aan de Wolga, de Kalmukse steppe, een Russisch werkkamp, een martelbastillon van de NKVD (KGB), het tankkorps van commandant Novikov, een joods transport naar de gaskamers, in de huiskamer van Strum (alter ego van Vasisli Grossman zelf). Hij was als oorlogsverslaggever getuige van alles wat in dit boek aan bod komt.
Het persoonlijke tegenover de Stalinterreur.
Het mooiste van het boek zijn naast de liefde voor elkaar van de verschillende hoofdpersonen, de filosfische gesprekken die ze hebben over het systeem, het Communisme. De hoopgevende bespiegelingen dat geen enkel systeem kan overleven waarin mensen zo vernederd en beknot worden in hun vrijheid. Strum is heroisch (hij weigert afstand te nemen van een ontdekking en wordt gemeden door zijn collega's (jaloezie)). Als kameraad Stalin later belt om hem te feliciteren, draaien zijn collega's als een blad aan de boom om. Maar Strum is ook weer laf als hij iets moet ondertekenen waar hij niet achter staat en anderen mee dupeert. Altijd wachtte de disciplinaire maatregelen als je iets deed dat tegen het systeem inging. Mensen zijn vaak en vals en oprecht, net als bij Tsjechov.
Jekatarina Savaljevna
De moeder van Grossman, Jekatarina Savaljevna, ging vanuit het getto op transport en verdween in een anoniem massagraf. Na de dood van Grossman werden er twee brieven aan zijn moeder en twee foto's gevonden. Een foto van Vasili als kind met zijn moeder, en een foto die Grossman uit de zak van een dode SS-officier had gehaald (Grossman was bij de bevrijding van treblinka), van honderden naakte vrouwen en meisjes in een grote kuil. Grossman heeft geprobeerd haar te redden, tevergeefs. Haar omgevind reageert met een soort 'het spijt ons dat u er aan gaat, maar het is nu eenmaal niet anders'. Hij schreef als laatste zin "Ik ben nergens bang voor, omdat jouw liefde bij me is en omdat mijn liefde voor eeuwig bij jou is". Zo'n zin kan ik nog nooit zonder tranen in mijn ogen lezen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten